Olga Tokarczuk
De rustelozen
vertaald uit het Pools door Greet Pauwelijn
Uitgeverij De Geus
Breda 2011
480 blz.
ISBN 9789044516166
€22,50

Eenlingen met onverklaarbaar gedrag

Marlies Ootes

De verhalenbundel De rustelozen is de derde Nederlandse vertaling van de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk (1962) die bij Uitgeverij de Geus is uitgekomen. De verhalen gaan over heel normale, doorsnee mensen. Mensen die in de drukte van alledag nauwelijks opvallen, maar die allemaal hun eigen verhaal, hun eigenaardigheden en soms onverwachts hun eigen extreme daden hebben.

Zo is er de Russische Anoeschka. In een klein flatje in een Moskouse buitenwijk zorgt ze dag in, dag uit voor haar gehandicapte zoontje. Haar in het leger getraumatiseerde man heeft alle aansluiting met zijn omgeving verloren en leeft als een schim in zijn eigen huis. Eén keer per week kan Anoeschka het huis uit, om boodschappen te doen. Op een dag voert haar weg echter verder dan haar gebruikelijke adressen. Ze doolt door de stad, zonder doel, zonder geld, zonder slaapplaats. Een week later draait ze de sleutel van haar huisdeur weer om.

Net als dit korte verhaal vormen ook de overige anekdotes en verhalen in De rustelozen slechts tijdelijke kijkjes in het leven van anderen. Een begin en een einde hebben ze niet: de lezer krijgt alle ruimte voor een eigen interpretatie, een eigen einde. Ook de vraag waarom iets gebeurt, wordt niet beantwoord. Dit lijkt Tokarczuk te zien als typisch voor het leven. Toch zijn verschillende personages in het boek op zoek naar het antwoord op deze vraag. Zoals de brave vertegenwoordiger Kunicki, wiens vrouw en kind op mysterieuze wijze verdwijnen tijdens een vakantie in Kroatië. Wat er is gebeurd blijft onduidelijk.

Opvallend is de eenzaamheid in de levens van de beschreven personages: allemaal lijken ze ondanks hun verbondenheid met anderen ietwat wereldvreemd en alleen, alsof ze iemand spelen die ze eigenlijk niet zijn, maar tegelijkertijd lijken ze zich hier niet van bewust.

Op het einde komen de verhaallijnen meesterlijk samen. Dit gebeurt echter niet op een duidelijke manier, maar slechts gevoeld: je voelt hoe de levens elkaar raken of geraakt zouden kunnen hebben. Want dat is hoe wij leven: we reizen door het netwerk 'wereld', waarin ons leven soms dat van anderen raakt, waarin de één de ene gebeurtenis en de ander een andere gebeurtenis opvalt.

Want eigenlijk zijn wij degenen op wie de titel betrekking heeft. Wij nemen vaak niet de tijd om ons uitvoerig voor andermans leven te interesseren. Hebben niet de rust om uitgebreid om ons heen te kijken en anderen te observeren, zoals Tokarczuk dat doet. Moeten we dat? Waarschijnlijk niet. Maar het kan af en toe best interessant zijn.