Rusland, eerste decennium, 21ste eeuw: kunst en cultuur

René Does

Het eerste decennium van de 21ste eeuw is achter de rug. In een speciale dikke bijlage gaf de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant) op 25 januari 2011 een overzicht van wat vanuit Russisch oogpunt in het voorbije decennium belangrijke gebeurtenissen in Rusland en de rest van de wereld zijn geweest. Prospekt-online besteedt hier in zeven afleveringen aandacht aan.

G. Kunst en cultuur

1. De reconstructie van het Bolsjoj-theater.
   

   Bolsjoj theater in Moskou

   Zowel fysiek als in het personeelsbeleid beleefde het beroemde Bolsjoj-theater in Moskou een roerig decennium. In 2000 werd het theater via een presidentieel decreet bestuurlijk overgedragen van de presidentiële administratie naar het Ministerie van Cultuur en werd de hoofdfunctie van kunstzinnig directeur vervangen door die van algemeen directeur.
   Het hoofd van de kunstzinnige afdeling werd ondergeschikt aan de algemeen directeur. Algemeen directeur Anatoli Iskanov bracht het theater van het ministerie onder de directe verantwoordelijkheid van de premier. Verder heeft het theater een muziekdirecteur/hoofdirigent (momenteel Vasili Sinajski).
   Volgens de Nezavisimaja Gazeta valt er op kunstzinnig gebied weinig bijzonders te melden over het Bolsjoj-theater in het eerste decennium. Belangrijker was de fysieke renovatie van het theater. In 2002 kwam er een nieuw hoofdtoneel. In 2005 ging het gebouw voor het publiek dicht voor een omvangrijke renovatie. Hopelijk wordt deze later in dit jaar afgerond.
2. Crisis in de film. In de volgens Lenin belangrijkste van alle kunsten, de cinematografie, was er volgens de krant sprake van 'crisis', ondanks de grote internationale filmprijzen die individuele Russische films later in het decennium regelmatig wonnen. Het Russische filmbedrijf leverde algemeen gesteld twee soorten films op: op het grote publiek gerichte films, die al dan niet succesvol waren aan de kassa, en auteursfilms, waarin het leven in Rusland dikwijls in de schrilste en zwartste tonen werd afgeschilderd. Ook voor Russische filmmakers bleef het erg moeilijk het Russische bioscooppubliek weg te trekken van de echte publiektrekkers in het mondiale filmwezen: Amerikaans blockbusters.
3. Beeldende kunst in fabrieken. De beeldende kunstsector in Moskou deed het erg goed en werd gekenmerkt door twee tendensen. Allereerst een snel groeiend aanbod van hedendaagse kunst, die zich in een snel groeiende belangstelling mocht verheugen. Veel tentoonstellingsruimtes voor moderne kunst werden geopend, vaak in voormalige fabrieksgebouwen. De krant spreekt van de 'kunstzinnige kolonisering van de industriële architectuur' van Moskou. De tweede tendens was de opkomst van grote kunstbiënnales.
   Verder bleef de moderne beeldende kunst nog steeds niet gevrijwaard van politieke en nu ook steeds sterkere religieuze druk. Organisatoren van moderne kunsttentoonstellingen werden zelfs regelmatig strafrechterlijk vervolgd en veroordeeld, bijvoorbeeld wegens het aanzetten tot religieuze en nationale haat. In 2003 overkwam dit bijvoorbeeld Joeri Samodoerov en Ljoedmila Vasiljevskaja voor het organiseren van de tentoonstelling Pas op, godsdienst! en in 2010 dezelfde Samodoerov en Andrej Jerofejev voor de tentoonstelling Verboden kunst 2006.
4. Bloeiende kunstmarkt. Vanwege de toenemende activiteit van rijke nieuwe Russen op de kunstmarkt maakte het Russische segment ervan een enorme groei door. Het gaat om zowel de mondiale markt van Russische kunst als de binnenlandse Russische kunstmarkt. Vooral tussen 2003 en het crisisjaar 2008 waren Russische kopers actief. In 2007 bedroeg de verkoop van Russische kunst bij veilinghuis Sotheby's 180 miljoen dollar en bij Christie's 144 miljoen dollar.
   Maar er waren nog veel meer internationale veilinghuizen die in Russische kunst handelden of zich zelfs helemaal in Russische kunst specialiseerden. Onder zachte dwang van de Russische machthebbers deden oligarchen twee topaankopen: in 2004 kocht Viktor Vekselberg voor honderd miljoen dollar de collectie Faberge-eieren van Malcolm Forbes en in 2007 kocht Aliesjer Oesmanov voor hetzelfde bedrag de rijke collectie Russische kunst van het echtpaar Mstislav Rostropovitsj en Galina Visjnevskaja.
   Op de binnenlandse kunstmarkt lag de omzet vóór 2008 tussen de tachtig en honderd miljoen dollar. In 2004 werd de eerste professionele vereniging van Russische kunstverkopers opgericht, de 'Internationale confederatie van antiquairs en kunsthandelaren'.
   

   Contrasten in Moskou. Foto: raskalov-vit.livejournal.com

5. Bedreigde Moskouse historische architectuur. De nieuwe rijkdom in de Russische steden leidde tot een bouwwoede, die gepaard ging met omvangrijke sloopactiviteiten. Vooral in Moskou onder ex-burgemeester Joeri Loezjkov was dit het geval, waardoor veel historische panden uit het stadsbeeld verdwenen, zoals het militaire warenhuis Vojentorg.
   Tegen de sloopwoede in Moskou vormde zich een maatschappelijke beweging van monumentenbeschermers, Archnadzor. Pas in 2010, na het aftreden van Loezjkov, bereikte de beweging een succes: met de stadsautoriteiten mogen zij voortaan overleg voeren over de hoogte van nieuwe bouwwerken, zodat nieuwbouw de zichtlijnen in de stad niet te veel gaat overheersen.
   Aan de andere kant vinden veel gewone Moskovieten de nieuwe gebouwen mooier dan de gesloopte oude gebouwen. 'Cultuurwetenschappers verklaren dit uit de situatie dat in Rusland sinds de negentiende eeuw de literatuur dominant is in het onderwijs, waardoor wij wel veel lezen maar helemaal niet om ons heen kijken,' aldus de Nezavisimaja Gazeta.

Vorige afleveringen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie en nabije buitenlandse politiek, buitenlandse politiek en klimaatverandering