Presidentsverkiezingen in Rusland (6): de oppositie buiten het systeem

René Does

Naast de officiële tegenkandidaten van Poetin bestaat er in Rusland ook een zogenoemde 'niet-systeem oppositie' (vnesistemnaja oppozitsija) of 'oppositie buiten het systeem'. Het gaat om oppositionele politici en politieke partijen die met allerlei trucs buiten het reguliere politieke proces worden gehouden. Voorheen voerden zij voornamelijk acties in de marge, maar door de betogingen na de parlementsverkiezingen van 4 december werden zij belangrijkere spelers in de politiek van Rusland.

Ook president Dmitri Medvedev en premier Vladimir Poetin realiseerden zich dat de oppositie buiten het systeem aan kracht en aanhang had gewonnen. Het was de meer liberale politicus Medvedev die na de parlementsverkiezingen en in de aanloop naar de presidentsverkiezingen met twee stappen kwam om deze tegenkrachten tegemoet te komen. In de jaarlijkse presidentiële rede tot de beide kamers van het parlement op 22 december 2011 kondigde hij enkele politieke hervormingen aan. En op 20 februari 2012 had hij een ontmoeting met leiders van de oppositie buiten het systeem.

Politieke hervormingen
Tijdens zijn jaarlijkse rede voor het parlement kondigde Medvedev enkele belangrijke politieke hervormingen aan. Er werd ontkend dat de voorstellen van de president een direct antwoord waren op de omvangrijke straatprotesten van de oppositie en gezegd dat ze vanwege hun actuele waarde voorgesteld werden. Algemeen wordt echter gedacht dat ze natuurlijk wel door de plotselinge grote protesten naar voren werden gebracht.

Bij de door Medvedev voorgestelde politieke hervormingen ging het met name om vier veranderingen:

1. De herinvoering van directe verkiezingen voor de gouverneurs en presidenten van de ruim tachtig regio's van de Russische Federatie. Deze verkiezingen waren in 2004 door toenmalig president Poetin afgeschaft als reactie op de terreurdaad in de school in Beslan op 1 september 2004. Volgens Poetin noopte deze gebeurtenis tot strengere centrale politieke sturing vanuit Moskou door versterking van de 'verticale machtsverticaal'.
2. Een simpelere procedure voor het oprichten van politieke partijen. Nu moet een politieke partij 45.000 leden hebben om voor registratie door het ministerie van Justitie in aanmerking te komen. Medvedev stelde voor dit aantal te verlagen tot 500 initiatiefnemers, die minimaal de helft van de Russische regio's moesten vertegenwoordigen.
3. Het makkelijker maken om als presidentskandidaat geregistreerd te worden. Momenteel mogen alleen politieke partijen die in de Staatdoema vertegenwoordigd zijn kandidaten voor presidentsverkiezingen naar voren brengen. Kandidaten van buiten deze partijen moeten minstens twee miljoen handtekeningen verzamelen. Voor de presidentsverkiezingen van 4 maart lukte dit alleen Michail Prochorov. Medvedev stelde voor dit minimale aantal noodzakelijke handtekeningen te verlagen tot 300.000.
4. De oprichting van een publieke televisiezender. In het televisielandschap van Rusland bestaan regimegetrouwe staatszenders en a-politieke commerciële zenders. Het gaat om een zender die vrij is van iedere vorm van censuur en van beïnvloeding door commerciële en staatseigenaren. Zenders als de Britse BBC en het Duitse ADR moeten hierbij als voorbeeld dienen.

In hoeverre al deze politieke hervormingen werkelijkheid worden is afwachten. Medvedev rest als president nog maar korte tijd, tot mei. Het is onduidelijk in hoeverre Poetin de hervormingen steunt. Vermoedelijk zullen ze deels worden ingevoerd. Ook is het de vraag in hoeverre ze allemaal ook echt een belangrijke hervorming kunnen worden. Heeft Rusland er belang bij dat er honderden politieke partijen opkomen omdat de registratieprocedure heel eenvoudig is geworden?

Ontmoeting
Op 20 februari 2012 had Medvedev de leiders van de oppositie buiten het systeem op de koffie in zijn presidentiële residentie. Het was interessant te zien welke politici tot deze groep worden gerekend. Aanwezig waren:

1. De liberaal Boris Nemtsov, leider van de Partij voor de Vrijheid van het Volk (PARNAS).
2. De liberaal Vladimir Ryzjkov, leider van de Republikeinse Partij.
3. De ultralinkse partijleider van het Linkse Front, Sergej Oedaltsov.
4. Sergej Baboerin van de nationalistische Russische Volksunie.
5. Genneadi Zeleznev van de Partij voor de Wedergeboorte van Rusland.
6. Anatoli Panfilov van de Groenen.
7. Konstantin Babkin van de Zakenpartij.
8. De nationalist Michail Lermontov van de partij Voor ons Vaderland.
9. Joeri Moskalev van de partij 'Met een koers van waarheid en eenheid'. (De partij streeft op mondiaal niveau naar geluk voor alle mensen.)
10. Galina Chavrajeva van de partij 'Voor de vrouwen van Rusland'.

Van bovenstaande oppositiepolitici speelden alleen de bovenste vier een grote en echte publieke rol in de protesten na de parlementsverkiezingen. Het is daarom ook interessant om te bedenken welke oppositieleiders niet aanwezig waren. Onder de afwezigen waren onder meer de anti-corruptieblogger Aleksej Navalny, partijleider Edoeard Limonov van de Nationaal-Bolsjewistische Partij en de ultranationalist Dmitri Demoesjkin van de extreemrechtse beweging 'Russen'.

De tien oppositieleiders kwamen met drie belangrijke eisen naar Medvedev: het houden van nieuwe parlementsverkiezingen als reactie op de schendingen tijdens en voor 4 december, de vrijlating van 26 politieke gevangenen, onder wie Michail Chodorkovski, en het doorvoeren van politieke hervormingen, zoals beperking van het totaal aantal zittingtermijnen van een president tot twee. Op de eerste eis zei Medvedev niet te kunnen en willen ingaan. Op de tweede eis ging Medvedev niet echt in en de derde zei hij welwillend te zullen bekijken.

Was de ontmoeting een poging van de machthebbers om deze oppositiepolitici in te kapselen, bijvoorbeeld door ze later te laten meewerken in werkgroepen voor politieke hervormingen? Of was het meer een stap van Medvedev om zich voor de volgende presidentsverkiezingen van 2018 te kunnen opwerpen als de leider van de hervormingsgezinde krachten in Rusland? Zeer waarschijnlijk het eerste, want als de ontmoeting echt een onderdeel zou zijn van een strategie van Medvedev om in de toekomst de leider van de oppositionele hervormingsgezinde krachten te worden, dan kan hij het premierschap onder president Poetin uit zijn hoofd zetten.

De Russische oppositie buiten het systeem bestaat uit een bont gezelschap van politieke partijen en leiders met zeer uiteenlopende ideologieën. Deze lopen uiteen van pro-westers liberaal, nationalistisch, communistisch tot een combinatie van de laatste twee.

Drie leiders van de drie oppositionele politieke stromingen hebben een hoofdrol gespeeld in de protesten tegen Poetin en zijn regime: de inmiddels oudgediende en bekende liberale Boris Nemtsov, de nationalist Aleksej Navalny en de communist Sergej Oedaltsov.