Nieuwe man van Moskou in Transdnestrië

Vincent Oude Lansink

Rusland wil in de voormalige sovjetrepublieken een flinke vinger in de pap blijven houden. In de door niemand erkende republiek Transdnestrië, in het oosten van Moldavië (Moldova), heeft dankzij de Russische regering een belangrijke politieke verschuiving plaatsgevonden. In de de facto onafhankelijke republiek werden op 11 december 2011 presidentsverkiezingen gehouden.

Transdnestrië heeft zich op 2 september 1990 onafhankelijk verklaard. In 1992 werd de afscheiding van Moldavië definitief, na een korte burgeroorlog die leidde tot een staakt-het-vuren en een onopgelost 'bevroren conflict' dat tot vandaag de dag voortduurt. Transdnestrië wordt geregeerd door een president en een parlement die beide 'democratisch' worden gekozen.

Maar de werkelijke macht was sinds september 1990 in handen van de president, Igor Smirnov. Achter de door het regime opgeworpen façade van een communistische republiek schuilt een staat die wordt geregeerd door een elite die in luxe leeft en handelt volgens de wetten van een cowboykapitalisme dat de ex-sovjetrepublieken in zoveel gevallen kenmerkt.

Smirnov werd slechts derde in de presidentsverkiezingen en deed 25 december dus niet eens meer mee in de tweede ronde. De vorige vijf verkiezingen werden door Smirnov gewonnen met tussen de 65 en 80 procent van de stemmen. Echte oppositie was tot voor kort onmogelijk. Pas sinds de parlementsverkiezingen van 2005 werd het mogelijk om bescheiden oppositie te voeren.

De partij Obnovlenije (Russisch voor 'vernieuwing' of 'renovatie') behaalde toen onder leiding van Jevgeni Sjevtsjoek 23 van de 43 zetels. De twee presidentskandidaten die meer stemmen dan Smirnov (24 procent) haalden tijdens de eerste ronde, Sjevtsjoek (38 procent) en Anatoli Kaminski (26 procent), zijn dan ook geen uitgesproken tegenstanders van Smirnov. Zij profiteerden echter van het feit dat het Kremlin van Smirnov af wilde.

Sjevtsjoek won op 25 december de tweede ronde van de verkiezingen met 73 procent van de stemmen. Op 30 december werd hij geïnaugureerd. Toen Obnovlenije en Sjevtsjoek in 2005 een overwinning behaalden bij de parlementsverkiezingen kon Smirnov samen met de oude garde zijn contacten in Moskou nog mobiliseren om de jonge Sjevtsjoek uit het strikt door Smirnov gecontroleerde politieke leven te weren.

Maar nu wil het Kremlin een nieuwe wind door het 'Dom Sovjetov' (Huis van de Sovjets) in hoofdstad Tiraspol laten waaien. Kaminski werd als leider van Obnovlenije openlijk gesteund door het Kremlin. Toch bleek Sjevtsjoek, die net als Smirnov meedeed als onafhankelijke kandidaat, populairder. Hij wordt gezien als een hervormer en iemand die voor de vrije markt is (dit alles binnen de context van de republiek).

Obnovlenije is ooit begonnen met als doel de levenstandaard van de inwoners van Transdnestrië te verhogen. Sjevtsjoek durft nu verder te gaan. Naast economische hervormingen pleit hij voor democratische hervormingen, meer vrijheid en meer rechten voor de inwoners van Transdnestrië. In beide gevallen geldt dat Verenigd Rusland, de partij van Vladimir Poetin, fungeert als steun en lichtend voorbeeld. Dit maakt bovenstaande doelen niet veel geloofwaardiger.

Zeker omdat Rusland economisch de baas is in de republiek. De financiële afhankelijkheid is groot. Het begrotingstekort is ongeveer 70 procent en dit wordt bijna volledig gedekt door Moskou. De betalingsachterstand voor het Russische gas wordt op ongeveer 2 miljard euro geschat. Het ziet ernaar uit dat Sjevtsjoek zijn doelen alleen kan bereiken als hij hiervoor ook steun krijgt vanuit Moskou. Want dáár bepaalde men dat Smirnov niet langer geschikt was als president.

De partij van Poetin bestempelde de kandidaatstelling van Smirnov voor een nieuwe termijn van begin af aan openlijk als een fout. Ze wilde af van Smirnov en zijn kliek, die alle macht in handen hebben, terwijl de bevolking arm is en blijft. De regering van Smirnov mag Transdnestrië dan proberen weer te geven als een sovjet-republiek met alle symboliek en retoriek, de bevolking is vooral gericht op Rusland of Moldavië.

De inwoners zijn echter niet vrij om dit te uiten en dus is het onmogelijk te achterhalen hoe de Transdnestriërs zichzelf werkelijk identificeren. Zo is het bijvoorbeeld verboden om les te krijgen in de Moldavische taal als deze geschreven wordt met het Latijnse alfabet. In 2004 werden enkele scholen nog hardhandig gesloten voor dit 'vergrijp'. Moldavisch is een van de drie officiële talen in Transdnestrië, maar moet in het cyrillisch worden geschreven. Elke band met Moldavië waar het Latijnse alfabet wordt gebruikt, moet worden doorgesneden.

Al bij al is het voor de inwoners die de oppressie van Smirnov zat waren 'eerst zien en dan geloven'. Transdnestrië is een gebied waar de bevolking in het algemeen lijdt aan 'inertia' en politieke apathie. Weinig Transdnestriërs hebben hoop op verandering. Zo was de opkomst op 25 december slechts 48 procent, terwijl er toch veel op het spel stond. In een zelfde soort de facto republiek, Zuid-Ossetië, vonden afgelopen november verkiezingen plaats die uiteindelijk tot veel spanningen leidden. Er werd zelfs al gesproken van een 'Sneeuwrevolutie'.

Revoluties zijn een angstbeeld in het Kremlin. De machthebbers van Rusland zien het liefst een stabiel Transdnestrië. Toen Smirnov de eerste ronde van de presidentsverkiezingen ongeldig wilde laten verklaren, omdat er onregelmatigheden zouden hebben plaatsgevonden, werd dit snel in de kiem gesmoord. Het eerste buitenlandse bezoek van de nieuwe president Jevgeni Sjevtsjoek is dan ook een bezoek aan Moskou.