Rusland in 2016 (5): nabije buitenlandse politiek

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het vijfde deel, over de buitenlandse politiek ten aanzien van de buurlanden van Rusland, de vroegere lidstaten van de Sovjet-Unie.

1. Einde tijdperk Karimov in Oezbekistan. In Oezbekistan overleed president Islam Karimov, de man die de Centraal-Aziatische voormalige sovjetrepubliek had geleid sinds 1991, het jaar van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
   

   De Oezbeekse president Mirzijojev. Foto: kremlin.ru.

   Hierbij volgde hij het zogenoemde 'Oezbeekse model', dat wil zeggen een beleid van langzame en voorzichtige hervormingen op economisch, maatschappelijk en - op het einde van zijn regime - politiek terrein. Voor Oezbekistan waren er geen shock-therapieën onder Karimov.
   Hij werd als president opgevolgd door premier Sjavkat Mirzijojev, die op 4 december de presidentsverkiezingen met 87 procent van de stemmen won. Tegen de verwachtingen van veel waarnemers in verliep de opvolging van Karimov soepel. Van het regime van Mirzijojev wordt verdere liberalisering en privatisering van de economie verwacht en behoud van het principe van 'gelijke afstand' van Oezbekistan tot de mondiale machtscentra in de buitenlandse politiek.
   Verder zullen op regionaal niveau naar verwachting de betrekkingen met de buurlanden in Centraal-Azië (Kazachstan, Turkmenistan, Kirgizstan en Tadzjikistan) sterker worden aangehaald dan onder Karimov het geval was.
2. Donbass als Gaza-sector. Anders dan in het Minsk-2-akkoord van februari 2015 was bedacht, was het conflict in de opstandige regio Donbass in het oosten van Oekraïne op het einde van 2016 nog lang niet opgelost. Allereerst bleven er verschillen van mening onder de vier partners in het overleg van Minsk - Rusland, Oekraïne, Duitsland en Frankrijk. Terwijl Kiev eerst de veiligheidssituatie wil verbeteren alvorens politieke besprekingen aan te gaan, meent Rusland dat beide punten gelijktijdig behandeld kunnen worden.
   Verder lijkt een compromis tussen de machthebbers in Kiev en de opstandelingen in de volksrepublieken Donetsk en Loegansk onmogelijk: terwijl Kiev slechts de volledige opheffing van deze volksrepublieken willen accepteren, gaan de Donbass-rebellen voluit voor volledige erkenning van hun republieken. In ieder geval drijft het conflict Oekraïne en de volksrepublieken Donetsk en Loegansk steeds verder uit elkaar naarmate het langer duurt.
   Het hoofd van het Oekraïense 'Centrum voor de bestudering van de problemen van de Russische Federatie', Maksim Razoemovski, verwacht dat de kwestie van de opstandige volksrepublieken minder op een traditioneel bevroren conflict zal blijven lijken, maar eerder de problematiek rond de Gaza-sector zal krijgen: 'Een sluimerend conflict met periodieke uitbarstingen van geweld.'
3. 

   Nagorno Karabach (rood) wordt geheel omsloten door Azerbeidzjan.

   Nieuwe oorlog voorkomen in Nagorno-Karabach. Door diplomatiek ingrijpen van Rusland werd begin april voorkomen dat een aanval van het Azerbeidzjaanse leger op de verdedigende posities van Nagorno-Karabach tot een nieuwe oorlog tussen Azerbeidzjan en Armenië om de omstreden enclave leidde. De 'vierdaagse oorlog' die op 2 april begon leverde Azerbeidzjan uiteindelijk enkele hectares winst van verloren terrein op.
   Algemeen wordt gesteld dat Azerbeidzjan het militaire avontuur begon om de aandacht van de bevolking van de binnenlandse economische problemen af te leiden, die veroorzaakt zijn door de gedaalde olieprijzen en het waardeverlies van de nationale munt. De internationale gemeenschap riep Azerbeidzjan en Armenië opnieuw op het conflict over Nagorno-Karabach aan de onderhandelingstafel op te lossen en niet met wapens.
4. Straat dwingt machtswisseling af in Moldova. Door maanden van massademonstraties in de hoofdstad Chisinau en andere Moldavische steden op het einde van 2015 en in het begin van 2016
   

   Op 17-1-2017 besprak Dodon (links) uitbreiding van de economische relaties met de Armeense voorzitter van de Euraziatische Economische Unie Tigran Sargsian. Later op de dag ontmoette hij Poetin in het Kremlin. Foto: www.eurasiancommission.org.

   werden kort na elkaar twee regeringen tot aftreden gedwongen en draaide het Constitutioneel Hof van Moldova het besluit uit 2000 terug om de president door het parlement te laten kiezen. Hierdoor kwamen er algemene presidentsverkiezingen voor een nieuw staatshoofd.
   Deze verkiezingen werden gewonnen door de leider van de Partij van Socialisten, Igor Dodon. Dodon en zijn partij worden vaak 'pro-Russisch' genoemd.
   De bevolking van Moldova koos voor hem omdat Rusland voor Moldova economisch een belangrijke partner is als afzetmarkt van Moldavische landbouwproducten en arbeidsmarkt van Moldavische gastarbeiders. Maar de export van Moldavische producten naar Rusland verbeterde niet wezenlijk, want Oekraïne had de transit van producten over zijn grondgebied vanuit de opstandige Dnestr-republiek in het oosten van Moldova verboden en Rusland had de import van Moldavische producten eerder zwaar bemoeilijkt nadat Moldova het Associatieverdrag met de Europese Unie had ondertekend.
   Over de opheffing van de Russische importbeperkingen, in de praktijk via de omweg Wit-Rusland vanwege de Oekraïense blokkades, moet nog onderhandeld worden. Dodon en de linkse partijen in het land willen ook vervroegde parlementsverkiezingen.
   Volgens de Nezavisimaja Gazeta is het onjuist om hen eenduidig 'pro-Russisch' te noemen. 'Ze zijn eerder pro-Moldavisch (voor het behoud van de Moldavische staat en tegen hereniging met Roemenië), waarbij ze de betrekkingen met Rusland en de landen van de Euraziatische Economische Unie willen versterken.'
5. Wending naar Europa in Wit-Rusland. President Aleksandr Loekasjenko van Wit-Rusland maakte in zijn buitenlandse politiek een wending van Rusland naar Europa. Deze wending wordt verklaard uit geopolitieke verschillen van inzicht tussen Rusland en Wit-Rusland en opspelende wederzijdse handelsconflicten. Rusland zou Loekasjenko en Wit-Rusland dwingen eenduidig voor Rusland te kiezen in de geopolitieke verhoudingen tussen Rusland en de Europese Unie. Loekasjenko houdt er niet van op zo'n manier voor het blok te worden gezet.
   Polen trad op als bemiddelaar voor betere betrekkingen met de EU. Europa denkt de laatste jaren ook weer positiever over de autoritaire Loekasjenko sinds hij de Wit-Russische hoofdstad Minsk beschikbaar stelde als onderhandelingszetel voor de partijen die betrokken zijn bij het bereiken van een oplossing van het conflict in de Donbass.